Debian, Ian Murdock'ın Purdue Üniversitesi'nde çalıştığı sırada geliştirmeye başladığı Linux dağıtımıdır. O dönem itibari ile Linux dağıtımı kavramının henüz yeni ve Linux çekirdeğinin 0.99 sürümü daha doğrusu ile 0.99p9 – sürüm 0.99, yama paketi 9 – kararlı sürüm olarak bulunmakta olduğunu anımsatmakta yarar var. Linux dağıtımı olarak o dönemde kullanıcıların erişebilecekleri Linux dağıtımları kronolojik olarak sırası ile MCC Interim Linux, TAMU, Softlanding Linux Systems – SLS, Yggdrasil Linux/GNU/X – Plug and Play Linux olarak da adlandırılır – sayılabilir. Bu dağıtımlardan SLS ve Yggdrasil Linux/GNU/X CD-ROM olarak bulunabilen ilk dağıtımlardır. Ian Murdock SLS ile bir süre çalışmış ve ancak SLS'in ve diğerlerinin yetersizliklerini görmüştür. SLS ile uzun süre çalışan Ian Murdock, SLS yetersiz olduğu noktaları gidermek için bir süre üzerinde çalışmıştır. SLS üzerindeki çalışmalarında edindiği deneyim ve bilgi ile SLS üzerinde çalışmak yerine sıfırdan bir dağıtım oluşturmanın daha uygun olacağını düşünmüştür. Bu düşüncesinin ilk ürünü olarak Debian'ın ilk sürümünü hazırlamış ve USENET'teki comp.os.linux.development listesine Debian'in ilk sürümünü tanıtan ve Debian projesinin resmi başlangıcı olarak kabul edilen mesajını yazmıştır.
Kardeş Linuxcular
Adına Debian Linux Sürümü dediğim yeni bir Linux dağıtımın tamamlandığını ve hazır olduğunu sizlere duyurmak için yazıyorum. Bu sürüm temel olarak sıfırdan geliştirilmiştir, bir diğer deyişle SLS üzerinde bir kaç değişiklik yapıp yeni bir isim vererek hazırlanmamıştır. Bu dağıtımı hazırlamamdaki neden SLS ile çalışıp genel olarak tatmin olmayıp, üzerinde bir çok değişiklik yaptıktan sonra sıfırdan başlamamın daha kolay olacağına karar vermemdir. Temel sistem neredeyse tamam (ancak halen her şeyin güncel olduğundan emin olmak için kontrol etmeye devam ediyorum) ve diğer cafcaflı şeyleri eklemeden önce değerlendirmeleri almak istiyorum.
Lütfen dikkat, bu sürümün halen eksikleri bulunmaktadır ve belki de önümüzdeki bir kaç hafta daha tamamlanmayacaktır; bu mesajı yazmamdaki amaç ise belki bir kaç kişinin ilgisini çekebilecek olmamdır. Özellikle, yapmak istediklerim:
SLS'de yer alan paketlerin de Debian sürümünde bulunacağını düşünmeyin. ls ve cat vb yer alıyor ancak SLS'de bulunan ve olmazsa olmaz dedikleriniz varsa onları da bildirin.
- Hazırladığım sürümü sahip oldukları anonim-ftp erişimli sunucularına yüklememe izin verecek birileri benimle iletişime geçebilir mi? Baştan uyarayım dosya oldukça büyük. :)
- 2. Linux topluluğundan gelecek olan yorumlar, öneriler, tavsiyeler vs. Bu sizlerin nihai sürüm hazır olduğunda dahil edilmesini istediğiniz paketler, yazılımlar vs bildirmek için son şansınız.
Ayrıca sürüme özel olacak önerilerinizi de bekliyorum. Örneğin, bir arkadaşım kurulum BAŞLANGICINDA istenmeyen paketlerin seçilerek kurulumun boşuna uzamasının önlenmesini önerdi. Benzeri önerilerinizi bekliyorum.
Bu sürümü SLS'ten daha iyi yapan nedir?
Ayrıntıları önümüzdeki haftalarda yeterli yanıt geldiğinde açıklayacağım.
- Debian daha esnek ve küçük olacak. İkili dosyaların ve kılavuz sayfalarının birden çok kopyası yer almayacak.
- Debian her yazılımın olabildiğince en güncel sürümüne sahip olacak. Temel sistemde yer alan bir “güncelleme” betiği ile kolaylıkla sistem güncel paketler kullanılarak güncellenebilecek.
- Debian kurulum uygulaması uzun sürmeyecek; kurulum diski çalıştırılacak, temel sistem sabit diske kopyalanacak, bair kaç soruya yanıt verilerek kurulacak ve kurulmayacak olan paketler seçilecek, uygulama işlemleri gerçekleşirken siz işinize bakacaksınız.
- Debian'de bir sistem yapılandırma mekanizması olacak, böylelikle fstab'dan X config kadar her şey yapılandırılacak.
- Debian'da İŞLEYEN bir menü olacak... Menü ile çalışan bir kurulum, menü ile çalışan bir paket aracı, menü ile çalışan bir güncelleme aracı ve menü ile çalışan bir sistem yönetim aracı
- Internet erişimi olmayan kullanıcılar için Debian Linux kullanmayı kolaylaştıracak. Bugün kullanıcılar SLS size ne veriyorsa onunla yetinmek durumundasınız. İnternet erişimi olmayan kullanıcılar için düzenli olarak terfi etmelerini sağlayacak bir seçenekleri olacak. Ayrıca içerisinden seçim yapabilecekleri – örneğin S3 X-server, Nethack ve Seyon gibi paketler internet erişimi ile ftp sunucularından alınabilseler de internet erişimi olmayan kullanıcılar için söz konusu değildir – paketlere erişebilecekleri büyük bir arşivi olacak.
- Debian mükemmel derecede belgelendirilmiş olacak (Sadece bitr kaç BENİOKU dosyası ile gelmeyecek)
- Debian'ı hazırlarken her kullandığım paketin kaynağını kayıt ediyorum. Bu son kullanıcı açısından sadece kaynağı edinmesini sağlamayacak aynı zamanda Debian'daki paketlerin güncelliğini de kontrol etmesini sağlayacak. Bu kayıtlar Debian sürümlerinin olabildiğince güncel olmasını sağlayacak.
- Diğerlerini daha sonra ayrıntılı olarak yazarım.
Lütfen yanıtlarınızı e-posta ile yapınız. Gelişmeleri duyuracağım. Tartışmayı haber gurubunda devam ettirecekseniz lütfen ağız dalaşına çevirmeyin. :)
Tekrar görüşene kadar,
Ian
--
Ian Murdock
The Linux Warehouse
Debian, ilk sürümünü duyuran yukarıdaki mesaj aynı zamanda ilk Debian sürümünün yani 0.01 duyurusu olarak kabul edilir. Debian'ın gelişim sürecine bakacak olursak yukarıda belirtilen özelliklerinin projenin başlangıcından günümüze kadar kadar nasıl şekillendiğini görebiliriz. Murdock'un ilk mesajının ardından aynı yılın Aralık ayında 0.90 sürümü, 0.91 sürümü ise Ocak 1994'de hazırlanmıştır. Debian 0.93R5 1995 yılı Mart ayında duyurulur ve paket yönetim aracı olan dpkg kullanılmaya başlanır. dpkg temel sistemin bir parçası olarak yerini alır. Debian geliştiricileri debian paketlerinin hazırlanması ve bakımının sorumluluğunu üstlenir. aketler geliştiriciler arasında paylaşılır. dpkg o zaman için sadece paketleri kurup kaldıran bir araç olarak kullanılır.
1995 yılı Kasım ayında Debian 0.93R6 duyurulur. Bu sırada Debian geliştirici sayısı altmışa ulaşmıştır. dpkg yanında dselect de yerini alır. Debian paket sayısı ile geliştiricisinin artmasına paralel olarak master.debian.org sunucusu da kurulur ve çalışmaya başlar. Bu sunucu Debian geliştiricilerinin çalışmaları sonucunda Debian sürümlerinin hazırlanması ve barındırılması için kullanılmaya başlanır. İzleyen günlerde ise bu sunucunun yansıları oluşturulmaya başlanır. Sunucu sayısının artması ile Debian'ın geliştirme sürecinin yönetimin koordine edilmesini sağlayacak olan politikalara da gereksinim duyulur ve Debian'ın geliştirme sürecini şekillendiren politikalar da hazırlanmaya başlanmıştır.
Debian 1.0 resmi olarak duyurulmamış olmakla birlikte geliştiriciler için hazırlanmış olan sürümü 11 Aralık 1995 tarihinde “kazara” Debian 1.0 CD olarak InfoMagic tarafından yayınlanmıştır. Kısa sürede Debian ve InfoMagic tarafından bu hatanın düzeltilmesi için adımlar atılmış olsa da bir karışıklığa sebep olmamak için kararlı sürüm 17 Haziran 1996 tarihinde Debian 1.1 olarak duyurulup yayınlanmıştır. Debian 1.1, Linux çekirdeği 2.0 ve 474 adet paket barındırmaktadır. Bu sürüm, Debian sürümlerine Toy Story filmindeki kahramanların adlarının verilmeye başlandığı ilk sürümdür ve adı “Buzz Lightyear” atfen “Buzz” olarak belirlenmiştir. Bu sürüm hazırlandığı sırada proje liderliği görevini Bruce Perens, Ian Murdock'tan devralmıştır. Bruce Perens o günlerde “Toy Story” filmini hazırlayan Pixar'da çalışmaktadır.
Bruce Perens görev yaptığı zaman zarfında Debian'a önemli katkılarda bulunmuştur. Debian'ın gelişiminin sürüdürülebilmesi için gerekli olan Debian Politikalar Rehberi – Debian Policy Guidelines ile Debian Sosyal Sözleşmesi – Debian Social Contract hazırlanmasını sağlamıştır. Bunun yanında Open Hardware ile Open Source fikir babası da olmuştur. Open Source – Açık Kaynak kavramı daha sonra Debian Sosyal Sözleşmesinde yer almıştır. Bruce Perens görev süresi Debian'ın atılım yaptığı yıllar olarak kabul edilebilir. Bu zaman zarfında Debian bilişim dünyasındaki Linux kullanıcılarının büyük bir bölümü tarafından kabul görüp kullanılmaya başladığı yıllardır. Bruce Perens Debian'a yapılacak maddi yardımların yasal zemine oturmasını sağlamak için Software In The Public Interest, Inc veya kısa adı SPI olarak bilinen kar amacı gütmeyen bir kuruluşu da yaşama getirmiştir. SPI kuruluş ve faaliyet amacı olarak halen açık kaynak kodlu yazılımlar ile açık donanım alanında yürütülecek olan faaliyetler olarak tanımlıdır. SPI bu gün sadece Debian'a değil diğer bir çok projeye maddi destek vermek isteyenlere yardımcı olmaktadır.
Debian 1.2 “Rex” 12 Aralık 1996 yılında duyurulmuştur. 120 geliştirici projede aktif olarak görev almıştır. 1.2 Sürümünde yer alan paket sayısı 848'e yükselmiştir.
Debian 1.3 “Bo” 5 Hairan 1997 tarihinde duyurulmuştur. Adını Toy Stroy filmindeki Bo Peep karakterinden almıştır. Geliştirici sayısı 200'e ve paket sayısı da 974'e ulaşmıştır.
Debian 2.0 “Hamm” 24 Temmuz 1998 tarihinde duyurulmuştur. Bu Debian'in ilk olarak x86 dışındaki platformları – Morotola 68000 – resmen desteklenmeye başladığı ilk sürümdür. Proje yürütücülüğü görevini Ian Jackson üstlenir. Debian geliştirici sayısı 400'ü aşarken paket sayısı da 1500'e ulaşır.
Debian 2.1 “Slink” 9 Mart 1999 yılında duyurulur. Alpha ve SPARC desteklene platformlara dahil olur. Wichert Akkermen Proje Lideri görevini üstlenmiştir. Debian ilk defa 2 CD olarak yayınlanır. Toplam paket sayısı 2250 adettir. apt kararlı olarak duyurulur ve dpkg için bir arayüz olarak bu sürümde kullanılmaya başlanır. İzleyen zamanda apt sadece dpkg ile sınırlı kalmayıp diğer paket yönetim araçları tarafından da kullanılabilir hale gelmiştir.
Debian 2.2 “Patato” 15 Ağustos 2000 tarihinde duyurulur. Yeni desteklene platformalar arsında PowerPC ve ARM'da yerini alır. Wichert halen Proje Lideri görevini yerine getirmektedir. 2.2 sürümü ile paket sayısı 3900'e ulaşırken ek olarak da 2600 adet kaynak kod paketi de hazırlanır. Geliştirici sayısı 450'i aşar.
Debian tabanlı bir başka dağıtım geliştirme girişimi Debian Kurucusu Ian Murdock tarafından başlatırlı. Progeny Linux Systems şirketi kuran Murdock, ilk sürümü 1 Nisan 2001 tarihinde duyurur. Dağıtım Progeny Debian Linux olarak da anılır.
Corel, Linux dağıtımı geliştirme işine son verdiğini ve şirketin ilgili bölümünü de sattığını duyurur. Yine aynı günlerde Storm'da iflas ettiğini açıklar ve Linux dağıtımı geliştirmeyi sonlandırdığını duyurur.
Debian 3.0 sürümü olan “Woody” duyurulmadan önce Debian geliştiricileri gelecekteki çalışmalara esas olmak üzere geliştirme sürecini yeniden tasarlarlar. Artık Debian kararlı sürüm ile geliştirme sürümlerini birbirinden ayırır. Kararlı sürüm – stable, geliştirme sürümü - testing ve geliştirme sürümünde kullanılacak olan paketlerin hazırlanıp kısa bir süre denendiği deneysel – experimental (sid) sürümü oluşturulur. Bu yaklaşım geliştiricilere yeni bir sürüm hazırlama sürecinde gereksinim duyacakları ortamı sağlar. Böylelikle gerektiğinde hazır paketler üzerinde çalışarak yeni bir sürüm kolaylıkla oluşturulabilecektir.
Debian “Woody” yayınlanması için geliştiriciler çalışırken Debian kendi içinde iki yeni proje ortaya çıkarmıştır: Debian Junior ve Debian Med. Debian Junior, çocukların bilgisayar kullanımını kolaylaştırmayı daha doğrusu Debian kullanmalarını kolaylaştırmak için ortaya çıkmıştır. Debian Med ise Tıp alanında çalışan kişilerin özel gereksinmelerine yanıt verebilecek paketleri ve araçları geliştirmeyi hedeflemektedir.
Debian geliştiricileri bununla yetinmezler ve “Woody” yayınlanması öncesi Bordeux, Fransa'da 2 – 5 Temmuz 2001'de düzenlenen Libre Software Meeting 40 adet geliştirici bir araya gelir. Bu toplantı Debian Geliştiricilerinin her yıl düzenledikleri Debian Konferansları – Debian Conferences / DebConf ilki olarak kabul edilir. İkinci DebConf 5 Temmuz 2002 tarihinde Toronto Kanada'da seksen kadar geliştiricinin bir araya gelmesi ile düzenlenir.
Debian 3.0 “Woody” 19 Temmuz 2002'de duyurulur. Debian desteklediği platformlar arasına IA-64, HP PA-RISC, MIPS (big endian), MIPS (little endian) ve S/390 eklenmiştir. Bu sürümde kriptografik yazılımların da Debian paketleri arasında yerini aldığı ilk sürüm olma özelliğini taşır. ABD yasalarına göre kriptografik yazılımların ithalatı yasaklı olduğu için kriptografik yazılımlar ayrı bir bölümde yer almış ve resmi CD seti içerisinde yer almamıştır. Kullanıcılar isterlerse apt ile bu yazılımları kurup kullanabilmektedir. KDE projesi o zaman zarfında ortaya çıkmış ve ilk karalı sürümlerini de sunmaya başlamıştır. QT kütüphanelerinin kullanılması nedeni ile ortaya çıkan lisans sorunun QT lisans politikalarındaki düzenleme ile aşılmış olsa da Linux dağıtımları KDE yer vermemektedir. Debian ise KDE yer veren ve kullanan ilk dağıtım olur. 3.0 Woody ile KDE doğrudan CD setleri ile kurulup kullanılabilmektedir. Bdale Garbee o dönemde Debian Proje Lideri görevini üstlenmiştir. Debian geliştirici sayısı 900'ü ve paket sayısı 8500'ü aşmıştır. Debian CD seti ise artık 7 adet CD'den oluşmaktadır.
Debian 3.1 “Sarge” 6 Haziran 2005'de duyurulmuştur. Bu sürümde desteklenen platformların sayısında bir değişiklik olmamıştır. Ancak gayri resmi bir Debian prjesi hayata geçirilmiş ve AMD64 platformunu destekleyen gayri resmi Debian paketleri ve sürümü Alioth Projesinin sunucularında yerini almıştır. Debian 3.1, yeni bir Debian kurulum uygulamasına sahiptir: debian-installer. Otomatik donanım tanıma ve yapılandırma, kullanım amacına uygun kurulum senaryoları ve seçenekleri ile kurulum uygulamasının İngilizce dışında otuz farklı dili desteklemektedir. Bu sürümde aynı zamanda OpenOffice.org'un resmi olarak Debian paketi olarak CD setlerinde yer aldığı sürümdür. Debian geliştiricilerinin sayısı 900'ü ve paketlerin sayısı da 15400'ü aşmıştır. Debian CD seti 14 CD olarak sunulmaktadır.
Debian 4.0 “Etch” 8 Nisan 2007'de duyurulmuştur. Bu sürümde AMD64 resmi olarak desteklenen platformlar arasında girerken ayrıca Motorola 68000 desteği de resmen sona ermiştir. Debian-installer resmi olarak halen metin tabanlı olarak çalışmakta olsa da grafik arayüze sahip olarak da kullanılabilmektedir. Ancak grafik arayüz kurulumu standart kurulum sürecinde yer almamaktadır. Paketlerin kriptografik olarak kontrol edilmesi, disk bölümlemenin ön tanımlı seçenekleri dışında kullanıcı tarafından serbestçe gerçekleştirilebilmesi, şifrelenmiş disk bölümleri ile kurtarma kipinin eklenmesi gibi önemli özellikler debian-installer'e eklenmiştir. 4.0 “Etch” ile debian kurulumu 50'den fazla dilde gerçekleştirilebilmektedir. Sam Hocevar Proje Lideri olarak “Etch” duyurulduğu aynı gün de seçilmiştir. Debian geliştirici sayısı 1030'a ulaşırken, paket sayısı 18000 ve CD/DVD seti de 20 CD/3 DVD boyutuna gelmiştir. Debian ön tanımlı masaüstü olarak GNOME kullansa da temel kurulum CD yanında KDE ve XFCE tercih edenler için farklı kurulum CD de yayınlanmıştır.
Debian 5.0 “Lenny” Şubat 2009'da yayınlanmıştır. ARMEL veya AEM EBI desteklenen platformlar arasına girmiş ve eski ARM platformlarının desteği sona ermiştir. Motorola 68000 desteği de resmen sona ermiş olsa da halen unstable deposunda paketler hazırlanmıştır. Debian geliştiricileri FreeBSD çekirdeğini esas alan bir Debian hazırlamak için çalışmalarına uzun süre önce başlamış olsa da resmi olarak CD/DVD hazırlanmamıştır. Bunun ardındaki neden Debian kalite standartları açısından yeterli olmaması neden olarak gösterilmiştir. Aynı zamanda bir çok netbook üretiminde kullanılan marvell'in Orion platformu içinde çalışmalar yapılmıştır. Bunlar içerisinde ne iyi bilinen örneği Asus Eee PC'dir. “Lenny” aynı zamanda Sun'ın JAVA teknolojisini ana depo bölümünde sunarak JAVA uygulamalarının da ana bölümde yer almasının da önünü açmıştır.
Debian 6.0 “Squeeze” Şubat 2011'de duyurulmuştur. Sürümün hazırlanması için deneme sürümü 6 Ağustos 2010'da düzenlenen New York'da düzenlenen 10nu Debian Konferansı'nda - 10th Debconf at New York City – gerçekleşmiştir. Bu sürümde Alpha ve hppa platformları resmen desteklenen platformlardan çıkarılmış ve FreeBSD çekirdeği desteklenen platformlar arasında kfreebsd-i386 ve kfreebsd-amd64 – yer almıştır. Ancak resmi sürümler olarak değil, konsept teknolojiler olarak yayınlanmıştır. Bu sürümlerde tüm Debian araçlarını ve bazı sunucu uygulamalarını bulabilmek olanaklıdır. Bu da yine dönemi itibari Linux çekirdeğinden farklı bir çekirdek kullanan ilk Linux dağıtımı olmuştur. Aynı zamanda açılış sürecini hızlandırmak üzere açılış betiklerinin eş zamanlı ve sıralı olarak çalıştırılması da uygulamaya konulmuştur.
Debian Türevleri ve Projeleri
Debian'ın ilk sürümlerden bu güne dek uzanan gelişim süreci içerisinde dikkat çeken Debian'ı temel alan Debian türevi – Debian Derivatives – olarak adlandırılan Linux dağıtımları da geliştirilmiştir. Debian Türevi olarak bu dağıtımların nitelendirilmesi, Debian araçlarını ve paketlerini büyük oranda kullanmakta olsalar da kendi isimleri ile dağıtım için gerekli olan altyapıya sahip olmaları ve aynı zamanda Debian kendi iç projelerinden birisi olmamaları nedenlerine dayanmaktadır. Debian türevi olarak nitelendirilen Linux dağıtımları arasında ticari olarak başarılı olanlar bulunduğu gibi başarısız olan projelerde bulunmaktadır. Benzer biçimde Debian türevi olan bireysel veya topluluk projesi olarak başlayan ve devam eden dağıtımlarda vardır. Bunların bazıları halen aktif olarak geliştirilmektedir.
Debian kendi içerisinde geliştirdiği, özel bir grup kullanıcı gereksinimlerini karşılamaya yönelik olan, bir Debian CD/DVD seti kullanılarak gerçekleştirilen kurulum sonrasında Debian paket depolarının kullanıldığı özelleştirilmiş Debian kurulumlarını Debian Çeşitlemeleri – Debian Blends / Debian Pure Blends – olarak nitelendirmektedir.
Debian, bu gün için kişisel bir proje olarak başlayan ve sonra da topluluk projesine dönüşerek günümüze kadar gelen az sayıdaki projeden birisidir. İlk duyuru mesajında belirtilen tüm özellikleri bugün halen bünyesinde barındıran ve geliştiren, işleyişi ile örnek olan, prensipleri ile diğer projeleri de etkileyen önemli bir projedir. Debian olmasaydı sanırım bugün Debian temel alan kişisel, topluluk ve ticari dağıtım projeleri de olmazdı. Debian 16 Ağustos 2012 tarihinde on dokuz yaşına girdi. Önümüzdeki yıllarda daha başka projeler ile Debian büyümeye devam edecek. Bundan bir on dokuz yıl sonra geriye dönüp baktığımızda Debian'nın bilişim dünyasına neler kattığını daha iyi göreceğiz.
Nice yıllara Debian
Doğum günün kutlu olsun Debian, daha nice yıllara ..
YanıtlaSil